Waarschijnlijk heeft iedereen op een punt in zijn of haar leven wel last van vermoeidheid. Het kan veroorzaakt worden door stress, door werkdruk, als u ’s nachts uit uw slaap gehouden wordt, bijvoorbeeld door uw pasgeborene, of doordat u gewoon laat naar bed gegaan bent. Als het niet opgelost kan worden met een paar nachten goede nachtrust, dan wordt het een ander verhaal en moet er echt iets aan gedaan worden.
Wat is vermoeidheid?
Vermoeidheid is een gebrek aan energie. U voelt u niet fit genoeg meer om uw dagelijkse activiteiten te doen, en u wilt het liefst gaan slapen. Alles gaat moeilijker door het gevoel van uitputting, en het kan zelfs voorkomen dat u tijdens uw werkzaamheden indut. Als dit langdurig het geval is, dan wordt het een waar probleem.
Wat zijn de oorzaken van vermoeidheid?
De oorzaken van vermoeidheid zijn globaal in drie groepen onder te verdelen:
- Leefstijlfactoren: Hieronder verstaan we de hoeveelheid beweging die u krijgt, uw BMI, uw eetgewoonten (waardoor u bijvoorbeeld belangrijke voedingsstoffen tekort komt), inname van cafeïnehoudende dranken, veel beeldschermwerk.
- Psychische factoren: Psychische factoren kosten zeer veel energie, en kunnen als gevolg hebben dat u uitgeput raakt en u vermoeid voelt. Enkele psychische factoren waar vermoeidheid een gevolg of symptoom van is zijn:
- Als u veel emotionele of werkstress ervaart.
- Als u een psychische aandoening zoals een depressie of angststoornis heeft.
- Als u recent een verlies geleden heeft.
- Als u veel piekert.
- Als u een ingrijpende levensgebeurtenis (verhuizing, verandering van baan, scheiding of juist een nieuwe relatie) heeft meegemaakt.
- Medische factoren: Tenslotte kunnen er medische oorzaken aan de vermoeidheid ten grondslag liggen. Als u geen duidelijke oorzaak ziet, en aanpassingen in uw levenswijze geen resultaten geven, dan is het verstandig om hier met een arts over te praten. Enkele medische aandoeningen zijn: slaapapneu, narcolepsie, bloedarmoede, of u heeft een reumatische aandoening, waarvan vermoeidheid een bekend bijverschijnsel is. U kunt ook lijden aan een trage schildklier of diabetes. Chronisch vermoeidheidssydroom, COPD, astma, andere chronische ziekten kosten ook dermate veel energie dat u uitgeput raakt en hulp nodig heeft om uzelf staande te houden.
Tenslotte is het mogelijk dat u een ziekte onder de leden heeft, die (nog) niet gediagnosteerd is.
Welke vormen van vermoeidheid zijn er?
Vermoeidheidsklachten kunnen in vier groepen worden onderverdeeld.
- Kortdurende vermoeidheid, na een paar keer laat naar bed gaan of een drukke tijd.
- Vermoeidheid door chronisch slaapgebrek, meestal door leefstijlfactoren.
- Vermoeidheid door medische oorzaken en/of medicijngebruik.
- Vermoeidheid door psychische factoren.
Hoe kunt u vermoeidheid herkennen?
Naast de normale verschijnselen van vermoeidheid, lamlendigheid en gapen, zijn er ook verschijnselen die aangeven dat het niet gaat om een ‘nachtje slecht geslapen’. Dit zijn bijvoorbeeld:
- Donkere schaduwen, wallen en kringen onder uw ogen.
- Bleek zien (bij een bleke huid kan de huid soms ook blauwachtig rond de mond worden).
- Spontaan indutten, bijvoorbeeld als u papierwerk doet, naar een programma kijkt of achter uw computer werkt.
- Hangerig zijn, niet op gang komen.
- Hoofdpijn, met name rond de ogen.
- Draaierig worden bij snelle bewegingen, gemakkelijk struikelen.
- Minder controle hebben over uw handelingen, dingen laten vallen.
- Geprikkeld of geïrriteerd zijn, snel huilen en snel boos worden (het ‘korte lontje’).
- Slecht concentratievermogen. Dit is, samen met het indutten, een groot en reëel gevaar in het verkeer.
Kan ik zelf iets doen tegen vermoeidheid?
Dit ligt sterk aan de oorzaak van de vermoeidheid. Als de vermoeidheid een medische oorzaak heeft, dan is het vaak een kwestie van uw grenzen accepteren en uw levenswijze daaraan aanpassen. Het kan ook een bijwerking van uw medicijnen zijn, en in dat geval kunt u met uw arts overleggen of er een ander medicijn of een andere dosering mogelijk is.
Als dat niet het geval is, dan zijn er een aantal mogelijkheden:
- De eerste stap die u kunt nemen in de strijd tegen de vermoeidheid is om uw levensstijl onder de loep te nemen. Kijk kritisch naar uw eet- en drinkgewoonten, zorg dat u voldoende dagelijkse beweging krijgt, bekijk uw slaapkamer en avondrituelen met een kritische blik en breng wijzigingen aan waar nodig. De gemiddelde mens heeft zeven tot negen uur slaap per nacht nodig. Houd een tijdje een slaapdagboek bij om te zien of u voldoende slaap krijgt.
- Bepaal voor uzelf of er recent grote veranderingen, zowel positief als negatief, plaatsgevonden hebben, zoals verhuizingen, veranderingen van baan of veranderingen in de gezinssamenstelling. En bekijk objectief of u veel werkdruk ervaart. U kunt omstandigheden aanpassen, of u realiseren dat het een tijdelijke situatie is. Na een grote verandering heeft u tijd nodig om dit te verwerken en u aan te passen aan de nieuwe situatie. Het is normaal als dit u meer energie dan voorheen kost.
- Als dit allemaal niet het geval is, en er niets verandert aan uw vermoeidheid, dan is het verstandig om met uw arts in gesprek te gaan.
Wat zijn de behandelingen?
Medicijnen
Vermoeidheid wordt het meest veroorzaakt door slapeloosheid. Slapeloosheid wordt alleen in ernstige gevallen met medicijnen behandeld, omdat deze medicijnen vaak verslavend zijn en veel bijwerkingen hebben. Mocht het toch noodzakelijk zijn om de behandeling van slapeloosheid met medicijnen te ondersteunen, dan wordt dat bij voorkeur kortdurend gedaan. De voorkeur gaat daarbij uit naar een kortwerkende benzodiazepine-agonist: lormetazepam, temazepam, zolpidem of zopiclon. Met deze middelen bestaat ruime ervaring en bij gebruik in lage dosering is er weinig kans op nawerking de volgende dag.
In enkele gevallen is er sprake van dat er geen of niet voldoende melatonine aangemaakt wordt, bijvoorbeeld door een nekbeschadiging door een ongeval. In die gevallen is een supplement met melatonine een goede oplossing. Artsen schrijven dit zelden tot nooit voor omdat de werkzaamheid van melatonine beperkt is, en geringer dan die van zolpidem. Bovendien is het alleen zinvol bij cliënten die een aantoonbaar verstoorde werking van de pijnappelklier, die de melatonine aanmaakt. In alle andere gevallen is het nutteloos.
Alternatieve behandelingen
Zonder direct naar medicijnen te grijpen, zijn er ook andere, alternatieve behandelingen mogelijk om uw slaapritme terug te krijgen of te versterken.
- Meditatie en yoga kunnen uw lichaam en geest tot rust brengen, en creëren daarmee de optimale omstandigheden voor een rustige slaap.
- Maak gebruik van aromatherapie met rustgevende etherische oliën als lavendel (Lavandula angustifolia), citroenmelisse (Melissa officinalis), geranium (Pelargonium Asperum) en kamille (Matricaria recutita). Let daarbij wel op dat u etherische olie van een goed merk koopt. U kunt deze oliën toepassen in een diffuser, of met een draagolie in bad, of, weer met een draagolie zoals amandelolie op uw huid. Denk ook eens aan een ontspannende aromatische massage. Etherische oliën zijn zeer krachtig. Het is daarom verstandig om hierbij gebruik te maken van een professionele aromatherapeut. Deze behandeling is echter niet wetenschappelijk bewezen.
- Neem voor het slapen gaan een glas kruidenthee. Denk daarbij aan kruiden als kamille, valeriaan, oranjebloesem en citroenmelisse. Als u normaal gesproken suiker in uw thee neemt, overweeg dan om honing als zoetmiddel te gebruiken. Snelwerkende suikers als kristalsuiker kunnen namelijk ook opwekkend werken.
- Het kan zijn dat uw melatonineproductie verstoord is. Melatonine is een hormoon dat uw lichaam zelf aanmaakt. Het zorgt voor het inslapen, de diepte van de slaap en de duur van de slaap. Daarnaast beschermt het tegen vrije radicalen. De aanmaak van dit hormoon wordt beïnvloed door een aantal factoren; de hoeveelheid licht is een van de belangrijkste, maar ook de beschikbaarheid van een aantal vitaminen en mineralen. Dit zijn; zink, magnesium, calcium, vitamines B3, B5, B6 en C. Een tekort aan deze vitaminen en mineralen kunt u oplossen met een vitaminesupplement. Let er daarbij op dat u deze beter niet ’s avonds kunt innemen, omdat ze vaak ook een licht opwekkende werking hebben.
Leefstijl veranderingen
Er zijn leefstijlveranderingen op diverse gebieden aan te raden. Hieronder beschrijven we ze kort.
- Slaapkamerinrichting; Zorg ervoor dat u voldoende uren slaapt en ga op tijd naar bed. Zorg dat uw slaapkamer koel en goed gelucht is, en houd de inrichting rustgevend en sober. Zorg dat uw raambedekking goed verduisterend is. Veel mensen kunnen niet goed slapen als het buiten nog licht is. Bovenal, houd elektronische apparatuur, zoals televisies, laptops, telefoons en tablets buiten de slaapkamer.
- Bezigheden voor het slapengaan; het is verstandig om het laatste uur voor u naar bed gaat, geen tv te kijken en uw mobiel, laptop of tablet uit te laten. In plaats daarvan kunt u rustig een boek of tijdschrift lezen en bijvoorbeeld rustige muziek aanzetten, om uw hersenen voor te bereiden op een rustgevende, diepe slaap.
- Zorg voor voldoende lichaamsbeweging. Ga sporten, maak een stevige avondwandeling. Start met ontspannende activiteiten zoals dansles, yoga, meditatie.
- Plan uw agenda niet overvol. Houd ruimte vrij om tussendoor tot rust te komen en te ontspannen. Doe dit voor uw professionele leven, maar ook uw sociale leven. Bouw voldoende rustmomenten in.
- Vermijd alcohol en cafeïnehoudende dranken in de avond. Dit omvat ook energiedrankjes en zwarte thee. Verminder ook het aantal koppen koffie in de loop van de dag. Cafeïne stelt de productie van melatonine (een door uw lichaam geproduceerd hormoon dat uw waak/slaapritme aanstuurt) uit en wekt hersenactiviteit op. Dit is niet handig als u wil slapen. Vermijd ook het gebruik van cannabis en andere (soft-)drugs, om dezelfde redenen.
- Zorg dat u voldoende vocht binnenkrijgt. U kunt last krijgen van zowel fysieke als mentale vermoeidheid als uw lichaam niet goed gehydrateerd is. Een goed gehydrateerd lichaam kan afvalstoffen snel en goed afvoeren, wat een goede nachtrust bevordert.
- Stop met roken. Roken vermindert de doorbloeding van weefsels en organen, en er komen hierdoor giftige stoffen in het bloed terecht.
- Zorg voor een goed gewicht. Overgewicht zorgt op meerdere manieren voor extra vermoeidheid.
- Pas uw eetgewoonten aan. Bepaalde etenswaren zoals vet vlees, patat, mayonaise, chips, snoep en koek kosten veel energie om te verwerken en zorgen dus voor vermoeidheid. Eet voldoende groente en fruit, zodat u ook voldoende vitamines en mineralen binnenkrijgt. Als u laat op de avond eet en met een volle maag naar bed gaat, kan dat uw slaap sterk verstoren.
Bronnen
Pieter Polman (2017), Waarom ben ik zo moe? Oorzaken van vermoeidheid, geraadpleegd op 14 april 2019, op https://www.slaapinfo.nl/vermoeidheid/oorzaken-van-vermoeidheid/
Tartuffel (2016-2019), Moeheid of vermoeidheid: symptomen, oorzaak en behandeling, geraadpleegd op 14 april 2019, op https://mens-en-gezondheid.infonu.nl/diversen/173073-moeheid-of-vermoeidheid-symptomen-oorzaak-en-behandeling.html
Zorginstituut Nederland (z.j.) slapeloosheid, geraadpleegd op 14 april 2019, op https://www.farmacotherapeutischkompas.nl/bladeren/indicatieteksten/slapeloosheid
Ralph Moorman (z.j.) Slaapproblemen oplossen | 12 waardevolle tips! geraadpleegd op 14 april 2019, op https://www.dehormoonfactor.nl/slaapproblemen